Πλάκα: Η Ιστορία Γύρω από την "γειτονιά των Θεών". Γιατί ονομάστηκε έτσι και από ποιους!

Η ιστορική συνοικία της Πλάκας, στο κέντρο της Αθήνας, βρίσκεται κάτω από την Ακρόπολη, γύρω από τις βορειοανατολικές πλαγιές του Ιερού Βράχου, ανάμεσα στους σταθμούς του μετρό Σύνταγμα και Μοναστηράκι. Η ατμόσφαιρα της περιοχής, τα νεοκλασικά κτίρια, τα γραφικά καφενεία, τα καταστήματα με σουβενίρ και τα μουσεία, το καθιστούν ένα από τα αγαπημένα μέρη της Αθήνας από τους επισκέπτες και αλλά και τους Αθηναίους που περπατούν στα στενά δρομάκια.

Χτισμένο πάνω από τις κατοικημένες περιοχές της αρχαίας Αθήνας, η Πλάκα είναι γνωστή ως η «γειτονιά των Θεών» χάρη στην άμεση γειτνίαση της με την Ακρόπολη και τους πολλούς αρχαιολογικούς χώρους. Η περιοχή αναπτύχθηκε κυρίως γύρω από τα ερείπια της Αρχαίας Αγοράς σε μια περιοχή που κατοικήθηκε αδιάκοπα από τους αρχαίους χρόνους.

Κατά τα μακρά χρόνια της οθωμανικής κατοχής, η Πλάκα ονομαζόταν στην πραγματικότητα «η τουρκική συνοικία των Αθηνών» ως έδρα του τουρκικού κυβερνήτη. Αλλά κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Αγώνα Ανεξαρτησίας, η Πλάκα έπεσε και εγκαταλείφθηκε μαζικά από τους κατοίκους της λόγω των πολλών μαχών που σημειώθηκαν στην περιοχή το 1826. Ωστόσο, όταν ο νεοϊδρυμένος βασιλιάς της Ελλάδας, ο βασιλιάς Όθωνας, επέλεξε την Αθήνα ως πρωτεύουσα του νέου κράτους το 1834, τότε η Πλάκα (όπως και η Αθήνα) αναπαλαιώθηκε.

Η απογραφή την εποχή εκείνη δείχνει ότι η Αθήνα ήταν μια μικρή πόλη που φιλοξενούσε περίπου 4.000 ανθρώπους που ζούσαν κυρίως στην περιοχή κάτω από την Ακρόπολη. Αλλά όταν η Αθήνα έγινε η νέα πρωτεύουσα, αυτό επέφερε τη μετεγκατάσταση του εργατικού δυναμικού. 

Αγρότες μέχρι επαγγελματίες τεχνικοί πλήρως εξοπλισμένοι κατέφθαναν εκεί κυρίως από την Κυκλαδίτικη νήσο Ανάφη, που εγκαταστάθηκε σε μια γειτονιά με την ονομασία Αναφιώτικα, πάνω από την Πλάκα. Λίγο αργότερα, η πόλη επεκτάθηκε πέρα ​​από την Πλάκα για να φτάσει στο νεκροταφείο του Κεραμεικού και στο νέο βασιλικό παλάτι, το οποίο φιλοξενεί σήμερα το ελληνικό κοινοβούλιο. Αυτός ο εκσυγχρονισμός της πόλης οδήγησε σε μαζική έξοδο από την ύπαιθρο προς την πρωτεύουσα.

Ωστόσο, το 1884, μια πυρκαγιά κατέστρεψε ένα τεράστιο τμήμα της Πλάκας, πράγμα που έδωσε στους αρχαιολόγους την ευκαιρία να πραγματοποιήσουν ανασκαφές στην περιοχή, κυρίως κοντά στη Ρωμαϊκή Αγορά και τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού. Αυτές οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα.

Αναγνωρισμένη για τη γοητεία της παλιάς εποχής, την πληθώρα των μουσείων και την εγγύτητά της προς το κέντρο, η Πλάκα είναι και θα παραμείνει δημοφιλής έλξη στην πολυσύχναστη ελληνική πρωτεύουσα.

Η Πλάκα και η ετυμολογία της

Το τοπωνύμιο Πλάκα υπάρχει από τα τέλη του 16ου αιώνα και αφορούσε αρχικά ένα περιορισμένο τμήμα της σημερινής συνοικίας. Συγκεκριμένα, γύρω από το Μνημείο του Λυσικράτους από την αρχή της οδού Τριπόδων μέχρι τον Άγιο Νικόλαο τον Ραγκαβά. Για την ετυμολογία της λέξης Πλάκα υπάρχουν οι εξής εκδοχές. Σύμφωνα με τον Δ. Καμπούρογλου, στο σημείο όπου η οδός Θέσπιδος τέμνεται από τις οδούς Αδριανού και Τριπόδων υπήρχε μια μεγάλη άσπρη πλάκα που έδωσε το όνομά της στην περιοχή και αργότερα σε ολόκληρη τη συνοικία. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή το τοπωνύμιο οφείλεται στη μορφή του εδάφους («επίπεδη γη, πεδιάδα») σύμφωνα με τον Α. Χατζή. 

Ο Κώστας Μπίρης θεωρεί ότι το τοπωνύμιο Πλάκα προέρχεται από το αρβανίτικο «πλακ’» που σημαίνει «παλιός, γερασμένος». Ο πρώτος που παρέθεσε αυτή την εκδοχή ήταν ο J. Hann (1833) και ακολούθησαν ο Παύλος Καρολίδης και ο αλβανομαθής Πέτρος Φουρίκης το 1925. Ο Κώστας Μπίρης δίνει μια διεξοδική ερμηνεία για την αρβανίτικη προέλευση της λέξης Πλάκα. Μετά την επιδρομή των Έρουλων (267) χτίστηκε το λεγόμενο Βαλεριάνειο (από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Βαλεριανό) τείχος που άφησε την ερημωμένη Πλάκα έξω από αυτό. Η Αθήνα επεκτάθηκε λίγο τους επόμενους αιώνες, όμως η πειρατική επιδρομή του 12ου αιώνα είχε σαν αποτέλεσμα τον εκ νέου περιορισμό της μέσα στο τείχος.

Ο περιηγητής Μουρατόρι που την επισκέφθηκε κατά τα μέσα του 15ου αιώνα γράφει ότι το Μνημείο του Λυσικράτους (Φανάρι του Διογένη) βρισκόταν έξω από την πόλη! Κατά κανόνα σχεδόν η ερημωμένη περιοχή ενός οικισμού χαρακτηρίζεται τοπωνυμικά ως «Παλιά». Οι Αθηναίοι προφανώς ονόμαζαν τους επόμενους αιώνες την Πλάκα Παλιά Χώρα ή Παλιά Αθήνα ή απλά Παλιά. Όταν δε, στα τέλη του 16ου αιώνα εγκαταστάθηκαν στην περιοχή Αρβανίτες, μετέτρεψαν στη γλώσσα τους το τοπωνύμιο σε «Πλακ’ Αθήνε-Πλακ». Την άποψη του Μπίρη δέχεται και ο Κώστας Καιροφύλλας στο βιβλίο του «ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΕΡΙΧΩΡΩΝ».

Ο Χαράλαμπος Π. Συμεωνίδης στο ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΟΙΚΩΝΥΜΙΩΝ,διαφωνεί με τον Κώστα Μπίρη και θεωρεί ότι η "Πλάκα" της Αθήνας είναι περιεκτικό όνομα και σημαίνει "τόπος με πλάκες",δηλ. αρχαία μάρμαρα και δεν σχετίζεται με το αλβανικό plake-a Athina=παλιά Αθήνα.

Και για την αλβανική λέξη pllake θεωρεί ότι πέρασε στα αλβανικά από τα ελληνικά:pllake<ελληνικό πλάκα<αρχ. ελληνικό πλάξ(Λήμμα: Πλάκα Δήλεσι).

Πηγές: ΚΩΣΤΑ Η. ΜΠΙΡΗ, «ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ ΟΙ ΔΩΡΙΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ», Ε’ Έκδοση, ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ «ΜΕΛΙΣΣΑ»

Θανάσης Γιοχάλας – Τόνια Καφετζάκη, «ΑΘΗΝΑ-Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», 5η έκδοση, βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ