Θεοφάνεια: Τα έθιμα με τα κάλαντα, τα ρουγκάτσια και τα μπαμπούγερα και οι Φωταράδες σε όλη την Ελλάδα!

Στις 6 Ιανουαρίου η Εκκλησία μας εορτάζει τη Βάπτιση του Ιησού Χριστού στον Ιορδάνη ποταμό από τον Αγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο. Η ιστορία είναι πλούσια για την ημέρα αυτή όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε χώρες του εξωτερικού. Εξάλλου, το Δωδεκαήμερο είναι μία από τις σημαντικότερες περιόδους του χρόνου αναφορικά με τη λαογραφία.

Τα έθιμα του Δωδεκαημέρου, βέβαια, ποικίλλουν από περιοχή σε περιοχή και είναι γεγονός ότι αρχίζουν και φθίνουν. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη κάποια που αντέχουν στον χρόνο και πολλοί άνθρωποι τα διατηρούν κρατώντας μέσα τους αναμμένη τη φλόγα της παράδοσης και τιμώντας τις ρίζες τους.

Τα έθιμα συνδέονται με τη χριστιανική πίστη, τον κύκλο της ζωής στην ύπαιθρο, αλλά και με λαϊκές παραδόσεις. Οι γηραιότεροι που κρατούν ακόμη τις παραδόσεις θυμούνται και διηγούνται στους νέους τα κάλαντα, τα ρουγκάτσια, τα μπαμπούγερα κι άλλα πολλά.
Ο εορτασμός των Φώτων αρχίζει από την παραμονή με τον εκκλησιασμό των χριστιανών. Στους ορθόδοξους ιερούς ναούς ψάλλεται η ακολουθία των Μεγάλων Ωρών και στη συνέχεια λαμβάνεται ο Μεγάλος Αγιασμός. Αμέσως μετά τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους και ψάλλουν τα κάλαντα των Θεοφανίων σε σπίτια και καταστήματα. Ο ιερέας κάνει την πρωτάγιαση. Το αγιασμένο νερό του Ιορδάνη ραίνει κάθε σπιτικό, καθώς ο παπάς με τον βασιλικό πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι και ραντίζει τους πιστούς και τους χώρους.

Το βράδυ το δείπνο είναι νηστίσιμο, όπως και την παραμονή των Χριστουγέννων. Σύμφωνα με την παράδοση, κάθονται όλοι γύρω από το τραπέζι και ο πατέρας της οικογένειας θυμιατίζει για να φύγουν από το σπίτι τα δαιμόνια, ενώ ο νεότερος λέει την προσευχή πριν αρχίσουν το φαγητό.

Ο καθαγιασμός των υδάτων
Ανήμερα τα Φώτα η γιορτή κορυφώνεται με τον καθαγιασμό των υδάτων. Οι πιο τολμηροί θα βουτήξουν στα παγωμένα νερά της θάλασσας, σε λιμάνια, αλλά και σε ποτάμια και λίμνες, και θα συναγωνιστούν ποιος θα πιάσει τον σταυρό. Αυτός που θα πιάσει πρώτος τον Σταυρό και θα τον ανεβάσει στη θάλασσα θεωρείται από τους πιστούς ο ευλογημένος της χρονιάς.

Ο Σταμάτης Ζωχιός, ερευνητής στο Κέντρο Ερεύνης Ελληνικής Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, μιλάει στην «Ορθόδοξη Αλήθεια» για τα έθιμα της ημέρας και αναφέρει ότι εκείνη την ημέρα μαζεύεται η στάχτη από τη φωτιά που έκαιγε στο τζάκι το Δωδεκαήμερο, η φωτιά δηλαδή που ξεκίνησε με το Χριστόξυλο, την πηγαίνουν στην Εκκλησία και έπειτα τη σκορπίζουν γύρω από το σπίτι, στους εξωτερικούς χώρους, στους στάβλους, ακόμη και στα χωράφια, διότι η στάχτη διώχνει το κακό.

Επίσης, κάνει γνωστό ότι η παράδοση θέλει να φοράμε εκείνη την ημέρα νέα ενδύματα για να φωτιστούν. Παράλληλα, σε αρκετές περιοχές της Ελλάδας έχουμε τους αγερμούς των παιδιών, που μεταμφιεσμένα γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και με κουδούνια προκαλούν έντονο θόρυβο, ώστε να φύγουν οι καλικάντζαροι. Στη Μακεδονία και σε άλλες περιοχές της χώρας ποικίλα είναι τα δρώμενα, που έχουν τις ρίζες τους στη διονυσιακή λατρεία.

Ραγκουτσάρια, Τζαμαλάρια, Φωταράδες, Αράπηδες, Κουδουνοφόροι και Καμήλες είναι ορισμένα από τα έθιμα που λαμβάνουν χώρα τις γιορτινές ημέρες. Σχετίζονται με την απομάκρυνση των κακών πνευμάτων, τη γονιμότητα του ανθρώπου και την ευφορία της γης.